Rotterdam is het mekka van beeldende kunst in de openbare ruimte. Alles wat van betekenis is geweest voor de Maasstad is er met een beeld geëerd. Correctie: vrijwel alles. Nog altijd is er een onverklaarbaar gat dat schreeuwt om te worden gevuld. Rotterdam heeft recht op een stukje maan.

In juni 1835 publiceert het Amerikaanse maandblad Southern Literary Messenger de novelle Hans Phaall – A Tale* van de 26-jarige schrijver en dichter Edgar Allan Poe. Hoofdpersonage in dit vroeg satirische, als hoax bedoelde sciencefictionverhaal is de Rotterdammer Hans Pfaal, een reparateur van blaasbalgen. Hij leidt een armoedig bestaan en is zijn schuldeisers helemaal zat. Om voorgoed aan ze te ontkomen, bedenkt hij iets ongeëvenaards: per luchtballon vluchten naar de maan. Voor vertrek vermoordt hij heel sluw zijn drie meest opdringerige schuldeisers. Ondanks de nodige ontberingen bereikt hij na negentien dagen de maan, waar hem een menigte van afzichtelijke dwergen opwacht. Vijf jaar later verzoekt hij een van hen met een met oude kranten opgetuigde ‘ballon’ naar de aarde ter reizen. Deze krijgt een brief mee waarin Pfaal verslag doet van zijn eigen maanreis en spijt betuigt voor de moord op de schuldeisers. Hij belooft hierin ook vele interessante details over de maan en zijn bewoners te onthullen, mits hij terug mag keren naar de aarde. Eenmaal op het grote plein voor de Beurs van Rotterdam aangekomen, werpt de boodschapper de brief naar burgemeester Superbus Von Underduk die, na enig overleg met zijn collega, gratie wil verlenen. Te laat. Uit schrik voor de woest uitziende Rotterdammers is het maanmannetje al huiswaarts gevlucht.

EdgarAllanPoe.nl is van mening dat Hans Pfaal het eerste sf-verhaal ooit is.

Eerlijk is eerlijk: er zal altijd discussie blijven bestaan over wat het eerste sciencefictionverhaal was. Gevierd schrijver in dit genre Brian W. Aldiss hield het op Frankenstein van Mary Shelley, omdat zij als eerste voor een verhaallijn koos die niet op magie maar wetenschap stoelt. Toch voldoet dit tijdloze monsterverhaal hooguit deels aan de sf-criteria en is Poe’s Hans Pfaal de eerstvolgende en mogelijk enige die aanspraak mag maken op de titel. Over wat het eerste maanreisverhaal is, bestaat niet minder discussie. Strepen we de sprookjesachtige of bovennatuurlijke maanreisschetsen in verhalen als De waarachtige Historiën (Lucianus van Samosata), Somnium (Johannes Kepler) en Avonturen van de Baron Van Münchhausen (Rudolf Erich Raspe) door, dan is Hans Pfaal ontegenzeggelijk het eerste wetenschappelijk onderbouwde maanreisverhaal. Reken het Poe vooral niet aan dat hij hierbij de nodige steken liet vallen: 1835 is geen 2019. Feit is dat het zaadje van een van de allereerste sciencefiction- en maanreisverhalen in ons eigen Rotterdam is ontkiemd. Het is ook Poe’s enige verhaal dat zich in Nederland afspeelt**. Precies, de eer die de Maasstad te beurt is gevallen is niet gering.

Dan is de koek nog niet op want de enige Nederlander die zich aan een biografie over Poe heeft gewaagd is een geboren Rotterdammer, namelijk August Hans den Boef (Edgar Allan Poe Autobiografisch, 1988), en een van de vertalers van Poe’s gedicht The Raven en tevens enige Nederlandse vertaler van Poe’s bijbehorende essay The Philosophy of Composition was eveneens een geboren Rotterdammer: Bob den Uyl (Hoe en waarom Edgar Allan Poe The Raven schreef, 1983). 

Waarom dan toch ontbreekt er nog altijd één heel relevant kunstwerk in Rotterdam? Wij pleiten voor een kunstwerk dat een ode is aan het eerst sf-verhaal ooit, met nota bene een rasechte Rotterdammer als hoofdpersonage. Dit kunstwerk zou gebroederlijk kunnen staan naast de in 2002 onthulde obelisk ‘Ode aan Marten Toonder’ van het kunstenaarskwartet de Artoonisten. Al is enige afstand tussen kunstwerken wel zo gepast. Het hoort historisch gezien thuis op het plein zoals dit in vroegere tijden voor de Beurs lag, op Blaak, aan de voorzijde van de Willem de Kooning Academie. Maar de mogelijkheden zijn legio.

EdgarAllanPoe.nl doet hierbij een oproep aan de gemeente Rotterdam. Neem het stukje maan waar jullie recht op hebben. Breng het verhaal Hans Pfaal tot leven op de plek waar het in 1835 allemaal begon. Word zo de eerste in heel Nederland die een deel van het erfgoed van Edgar Allan Poe blijvend exposeert!

______________________________________________________________________

* Een aantal jaren later hertiteld als The Unparallelled Adventure of One Hans Pfaall en pas vorige eeuw vertaald naar het Nederlands als Hans Pfaal.

** Poe’s verhaal De duivel in de klokkentoren speelt zich eveneens in Nederland af, zij het in een fictief stadje genaamd Vondervotteimittiss.